Τρίτη 21 Ιουνίου 2011

Γιατί η έξοδος απο το ευρώ είναι απολύτως βέβαιη

Όταν ξέσπασε η κρίση στην Αμερική η εκτίμηση ήταν οτι προήλθε απο τα περίφημα "δευτεροκλασάτα" ομόλογα με εγγυήσεις στεγαστικά δάνεια που είχαν σε όχι και τόσο φερέγγυους δανειζόμενους. Τα ομόλογα αυτά, λόγω του "υψηλού" ρίσκου τους είχαν υψηλότερες αποδόσεις και οι τράπεζες "όρμηξαν στον πατσά" συλλογιζόμενες ότι σε μια αγορά ακινήτων που διαρκώς ανεβαίνει το να μην μπορεί να πληρώσει ο δανειολήπτης το δάνειό του δεν είναι και πολύ κακό αφού σου μένει το σπίτι το οποίο πουλάς ακριβότερα απο το ποσό που δανείστηκε ο "ατυχήσας" δανειολήπτης. Έτσι οι (ξένες) τράπεζες εκτέθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό στα δάνεια αυτά. Η κατάρρευση ωστόσο της αξίας των ακινήτων οδήγησε σε κατάρρευση της αξίας των ομολόγων αυτών. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά.


Εάν αυτό ήταν πράγματι το αίτιο της κρίσης τότε δεν υπήρχε κανένας λόγος ανησυχίας στην Ελλάδα: Οι τράπεζές μας, απο μια τυχαία συγκυρία, όσο περίσσευμα ρευστότητας διέθεταν το έστελναν στις επενδύσεις τους στην ανατολική ευρώπη. Δεν είχαν "σκελετούς" στα ντουλάπια τους παρα μόνο ελληνικά ομόλογα (που να ήξεραν!) που ήταν απαιραίτητα για την κεφαλαιακή του επάρκεια.

Το αίτιο της κρίσης ήταν πράγματι αυτό (τα subprimes) αλλά συνέβει κάτι απρόβλεπτο: Η κρίση όχι μόνο έφτασε στην ελλάδα αλλά την χτύπησε και με την μεγαλύτερη δύναμη απο όλα τα κράτη παγκοσμίως (τα ελληνικά ομόλογα έχουν αυτή τη στιγμή τη χειρότερη βαθμολογία παγκοσμίως). Οπωσδήποτε έπρεπε να αναλυθούν τα αίτια αυτής της μεταφοράς και της αυξημένης δύναμης της κρίσης. Η ανάλυση των αιτιών ωστόσο οδήγησε σε ένα ίσως απροσδόκητο συμπάρασμα: Ο ένοχος ήταν το ευρώ. Η έξοδος απο το ευρώ είναι ο μόνος τρόπος όχι για να μην μας ξαναχτυπήσει η κρίση απλώς, αλλά για να συνεχίσει να υπάρχει η ελλάδα ως κράτος.

Ας κάνουμε λίγο γενικότερη τη θεωρία μας: Ένα κράτος τη χρονική στιγμή t βρίσκεται στην οικονομική κατάσταση Χ σε ισορροπία εσόδων-εξόδων. Κάποιο αίτιο, (π.χ.ανατίμηση του νομίσματος ή αύξηση των τοπικών μισθών πάνω απο την αύξηση της παραγωγικότητας ή αύξηση των φόρων, ή μια παγκόσμια κρίση ή όλα τα παραπάνω) προκαλέι μια αύξηση του κόστους των προϊόντων και και αυτά με τη σειρά τους μια μείωση των εξαγωγών και μια μείωση των τουριστικών εισπράξεων δηλαδή μια μείωση του ΑΕΠ. Αυτό έχει φυσικά άμεσο αντίκτυπο στα κρατικά έσοδα κατά Υ οικονομικές μονάδες. Εάν το κράτος δεν επιθυμεί ή δεν μπορεί να συμμαζέψει τα έξοδά του κατά το ίδιο ποσό Υ τότε έχει τρεις επιλογές: Είτε να τυπώσει χρήμα και να  υποτιμήσει το νόμισμά του κατά το ίδιο ποσοστό, είτε να προχωρήσει σε δανεισμό, είτε να αυξήσει  τους φόρους (ή όλα τα παρπάνω φυσικά!).

Εάν τυπώσει χρήμα και υποτιμήσει το νόμισμα το πράγμα σταματάει εκεί. Οι επιχειρήσεις ανακτούν τη χαμένη ανταγωνιστικότητα και το κράτος μειώνει τα έξοδά του δια της υποτιμήσως. Πληρώνει το ίδιο ποσό χρημάτων αλλά πλέον μειωμένης αξίας. Αυτό που στην πραγματικότητα γίνεται δια της υποτιμήσεως είναι οτι όλοι γινόμαστε "φτωχώτεροι" κατα το ποσοστό ακριβώς που βρεθήκαμε αδικαιολόγητα πλουσιότεροι.

Εάν απλώς προχωρήσει σε δάνεια το πράγμα είναι δυσκολότερο: Οι επιχειρήσεις ΔΕΝ μπορούν να ανακτήσουν τη χαμένη τους ανταγωνιστικότητα  διότι απαγορεύεται.  Ναί, όπως ακριβώς το διαβάσατε: Η ονομαστική μείωση μισθών απαγορεύεται δια νόμου. Όσες λοιπόν επιχειρήσεις ήταν οριακά ανταγωνιστικές κλείνουν και δεν αντικαθίστανται απο νέες αφού και οι νέες θα έχουν το ίδιο πρόβλημα: Υψηλούς μισθούς. Προκαλείται λοιπόν μια αύξηση της ανεργίας η οποία αυξάνει την πίεση προς το κράτος για νέες προσλήψεις ή επιδόματα. Το κράτος χειρίζεται με την κατάσταση δανειζόμενο πλέον ένα ποσό όχι ίσο με την απώλεια των εσόδων του αλλά ακόμη μεγαλύτερο για να καταφέρει να καλύψει την εμφανιζόμενη ανεργία. Και όσο μπορεί να δανείζεται το πράγμα κρύβεται κάτω απο το χαλί. Το αποτέλεσμα ωστόσο είναι μια ωρολογιακή βόμβα: Μείωση των εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα και αύξηση των εισοδηματιών του δημόσιου τομέα.

Υπάρχει όμως η περίπτωση το κράτος αντί για τύπωμα ή/και δανεισμό να προχωρήσει σε νέους φόρους. Αυτό στην περίπτωση της ελλάδας μπορεί να γίνει για ένα μόνο λόγο: Δεν της δανείζει κανείς. Είτε γιατί "τρέχει" μια παγκόσμια κρίση και όλοι προσπαθούν να καλύψουν τα δικά τους ανοίγματα (το αρχικό αίτιο), είτε γιατί έχει δανειστεί τόσα πολλά που βάσει των εισοδημάτων της αποκλείτεται να τα επιστρέψει (το τωρινό αλλά μόνιμο πλέον αίτιο). Τί συμβαίνει τότε;

Η αύξηση των φόρων οδηγεί σε νέα μείωση των εσόδων των επιχειρήσεων. Κάποιες αυτές που είναι "στο όριο" κλείνουν και προκαλούν ανέργους δηλαδή νέα μέιωση της ζήτησης. Η νέα μείωση της ζήτησης προκαλεί περισσότερα προβλήματα στις επιχειρήσεις και κλείνουν ακόμη περισσότερες δημιουργώντας ακόμη περισσότερους ανέργους. Η νέα αυτή μείωση του ΑΕΠ προκαλεί νέα μείωση των εσόδων του κράτους το οποίο με τη σειρά του αυξάνει τους φόρους για να ανακτήσει το επίπεδο των εσόδων του. Οι νέοι αυτοί φόροι οδηγούν σε νέα "λουκέτα" και ακόμη μεγαλύτερη ανεργία κ.ο.κ. Το σπιράλ δεν μπορεί να σταματήσει παρά μόνο όταν φτάσουμε στην πλήρη κατάρευση: Απίστευτα ποσοστά ανεργίας και πενιχρά πλέον κρατικά έσοδα αφού το "μουλάρι" θα έχει ψοφήσει. Ο τρόπος να σπάσει το σπιράλ του αργού θανάτου είναι να μειώσει τα έξοδά του το κράτος. Αλλά και αυτό απαγορεύεται. Απαγορεύεται να απολύσει και "απαγορεύεται" να μειώσει μισθούς. Άρα ο θάνατος είναι βέβαιος.

Ο μόνος τρόπος να μην πεθάνουν αρχικά οι επιχειρήσεις και τελικά το κράτος είναι να μειώσουν όλοι τα κόστη τους. Και αφού απαγορεύται να μειωθούν οι ονομαστικοί μισθοί τότε ο μόνος τρόπος να μειωθούν οι πραγματικοί μισθοί είναι η υποτίμηση. Δηλαδή έξοδος απο το ευρώ.

Συμπεράσματα
Ο μόνος τρόπος για να παραμείνουμε στο ευρώ, ή ένα σκληρό νόμισμα γενικότερα (π.χ.κανόνας χρυσού) είναι
  • Η πλήρης απελευθέρωση της αγοράς σε επίπεδο μισθών και απολύσεων. Να επιτραπούν ελεύθερες διαπραγματεύσεις σε ατόμικό επίπεδο με τους εργαζόμενους που δεν θα απαγορεύουν οποιαδήποτε μείωση μισθού
  • Ο συνταγματικός περιορισμός των εσόδων του κράτους. Σε περιόδους κρίσης το κράτος δεν θα μπορεί να επιβάλει νέους φόρους αλλά θα είναι υποχρεωμένο να μειώνει τα έξοδά του στο επίπεδο των εσόδων του είτε με απολύσεις είτε με μειώσεις μισθών είτε και με τα δύο.
Επειδή εύκολα μπορείτε να καταλάβετε οτι αυτά τα δύο δεν πρόκειται να γίνουν όχι μόνο στην ελλάδα αλλά σχεδόν σε κανένα κράτος του κόσμου μπορείτε επίσης εύκολα να καταλάβετε γιατί στο παρελθόν όλα τα κράτη εγκατέλειψαν τελικά τον κανόνα του χρυσού και γιατί στο μέλον όλα τα κράτη θα εγκαταλείψουν τελικά το Ευρώ.

Τρίτη 14 Ιουνίου 2011

Ο μύθος της εσωτερικής υποτίμησης: Ένας παραμύθι για μας πιάσουν ξανά κορόιδα.

Φτάσαμε λοιπόν στο σημείο που – όπως εξηγήσαμε σε προηγούμενο άρθρο – η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας έχει μειωθεί κατά 25%. Τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι: Είναι κακό αυτό; Τί είναι τέλος πάντων η ανταγωνιστικότητα; Και αν είναι κακή η μείωσή της, πως μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Με μια κουβέντα, ανταγωνιστικότητα σημαίνει πόσα ζητάει η Α παραγωγός για το Χ προϊόν και πόσα ο Β για το ίδιο ΑΚΡΙΒΩΣ προϊόν π.χ. ένα σακί τσιμέντο ή ένα κιλό ντομάτες. Εάν ο Α ζητά 25% περισσότερα χρήματα τότε έχει μειωμένη ανταγωνιστικότητα και προφανώς δεν θα πουλήσει κανένα προϊόν άρα θα μείνει άνεργος. Αλλά ποιός είναι τόσο ηλίθιος ώστε να θέλει μείνει άνεργος; Κανένας. Συμφωνούμε λοιπόν οτι η μειωμένη ανταγωνιστικότητα δεν συμφέρει κανέναν άλλον εκτός από τους ανταγωνιστές μας. Άρα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Φυσικά αν όλα τα προϊόντα ήταν ίδια τότε κανείς δεν θα αγόραζε από την Ελλάδα και όλοι θα ήμασταν άνεργοι. (δηλαδή τι όλοι, μόνο αυτοί που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα)  Στον πραγματικό κόσμο ωστόσο λίγα είναι τα προϊόντα που είναι ακριβώς ίδια. Συνήθως έχουν διαφορετική τιμή διότι έχουν διαφορετική ποιότητα. Έτσι, όταν τα κρατικά δάνεια ρίχνουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας κάποιες επιχειρήσεις για να καταφέρουν να παραμείνουν ανταγωνιστικές βελτιώνουν την  ποιότητα ή κάνοντας οικονομίες ρίχνουν τις τιμές. Η μείωση της ανταγωνιστικότητας δεν τις επηρεάζει αφού ανεβαίνουν μεν οι τιμές (λόγω ενίσχυσης του ευρώ ΚΑΙ πληθωρισμού)(!!!) αλλά αυτές θωρακίζονται με βελτίωση της ποιότητας και οικονομίες. Οι εργαζόμενοι αυτής της επιχείρησης δεν θα μείνουν άνεργοι. Δυστυχώς όμως αυτές οι επιχειρήσεις είναι ένα μικρό μόνο ποσοστό. Η πλειοψηφία της οικονομίας αρκείται να απολαμβάνει την χωρίς κόπο αύξηση της ζήτησης (με τα κρατικά δάνεια) που βέβαια οδηγεί σε αύξηση του τζίρου και των κερδών τους. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο κίνητρο για αδράνεια απο το ανεβαίνουν τα κέρδη σου χωρίς να κάνεις το παραμικρό. Αυτές οι επιχειρήσεις είναι έκθετες, και αν δεν μειώσουν το κόστος θα κλείσουν. Οι τρόποι να μειώσεις το κόστος είναι δύο: Αν έχεις δικό σου νόμισμα το υποτιμάς οπότε αυτόματα μειώνονται κατά το ίδιο ποσοστό το κόστος όλων των παραγωγικών συντελεστών (πλην των εισαγόμενων), αν έχεις σκληρό νόμισμα πρέπει να μειώσεις τις ονομαστικές τιμές των παραγωγικών συντελεστών. Και εδώ αρχίζει το παραμύθι.

Ποιοί είναι παραγωγικοί συντελεστές μιας επιχείρησης και πώς μπορεί να μειωθεί το κόστος τους; Ας πάρουμε ένα μικρό παράδειγμα. Μια μικρή επιχείρηση που παράγει γλυκά. Ασφαλώς δύο εύκολα διακρινόμενα κόστη είναι το ενοίκιο των εγκαταστάσεων και οι μισθοί. Μπορούν να μειωθούν τα ονομαστικά κόστη; Όχι. Το κράτος τα "προστατεύει". Εδώ η πραγματική οικονομία, οι εμπλεκόμενοι άνθρωποι, μπορούν να αντιδράσουν με δύο τρόπους: Ο ιδιοκτήτης να μην δεχθεί μείωση του ενοικίου και η επιχείρηση να κλείσει και το "μαγαζί" να μείνει άδειο. Ή, εθελοντικά, να δεχθεί μείωση του ενοικίου και να συνεχίσει να εισπράττειει. Με τους εργαζόμενους τα πράγματα είναι πολύ δυσκολότερα. Ακόμη και αν δεχθούν μείωση των μισθών για να μην κλείσει η επιχείρηση ο επιχειρηματίας κινδυνεύει με φυλάκιση αφού η μείωση αυτή απαγορεύεται. Έτσι, για να μειώσει το κόστος θα προτιμήσει να κάνει απολύσεις και να ζητήσει από τους εργαζόμενους υπερωρίες (απλήρωτες). Αν δεν δεχθούν και πάλι η επιχείρηση κλείνει.

Αλλά αυτές είναι δυο "καλές" περιπτώσεις, όπου έστω και εθελοντικά ή ψιλοπαράνομα τα κόστη μιας επιχείρησης είναι εφικτό να μειωθούν. Τί γίνεται με τα άλλα κόστη, και ποιοί τελικά πιάνονται κορόιδα; Για να έχουμε μια εποπτική εικόνα ας κάνουμε ένα πίνακα.


Κατηγορία

Ονομαστική μείωση

Μείωση με
υποτίμηση 25%

Ενοίκια

0 ή Εθελοντική

25%

Τοκοι-Χρεολύσια

0 ή εθελοντική

25%

ΔΕΚΟ

0

25%

Καύσιμα

0

17%  (τα 2/3 είναι φόροι)

Μισθοί

0 ή παράνομα

25%

Εργοδοτικές εισφορές

0 ή και αύξηση

25%

Έμμεσοι φόροι

0 ή και αύξηση

25%

Πρώτες ύλες ελληνικές

0 ή εθελοντική

25%

Πρώτες ύλες εισαγόμενες

0

10% (το τμήμα προστιθέμενης αξίας)

Νομίζω οτι απλή ανάγνωση του πίνακα αναδυκνύει τα μεγάλα κορόιδα της υπόθεσης "εσωτερική υποτίμηση".
Πολλοί μεν ιδιοκτήτες και τράπεζες μειώνουν "εθελοντικά" (υπο τον κίνδυνο του "λουκέτου") τις αξιώσεις τους. Αλλά το κράτος (ΔΕΚΟ, φόροι, εισφορές) όχι μόνο δεν τις μειώνει αλλά τις αυξάνει! Ποιός λοπόν μένει να μειώσει τις αποδοχές του, όχι πλέον κατα 25% αλλά πολύ περισσότερο (γιατί πρέπει να καλύψει και την μείωση που θα έπρεπε να κάνει το κράτος);
Ε Δημητράκη;

Συμπεράσματα:
  • Η εσωτερική υποτίμηση είναι ένα τρίκ για να φορτωθούν το κόστος τα συνήθη κορόιδα και να μείνει ο κρατικός παρασιτισμός στο απυρόβλητο.
  • Το σκληρό νόμισμα συμφέρει μόνο όσους εργάζονται για το κράτος και μέσω της απειλής χρήσης βίας μπορούν και αρνούνται την καταβολή του "μερτικού" τους στη μείωση του κόστους
  • Εάν επιμείνουμε στην "εσωτερική υποτίμηση" αυτό θα προκαλέσει τεράστια απώλεια εισοδήματος και ανεργία στον ιδιωτικό τομέα.

Πέμπτη 9 Ιουνίου 2011

Η απάτη της ανάπτυξης ή πως καταρεύσαμε σε μια νύχτα

Μας τα έχουν πρήξει τελευταία με την πολυπόθητη ανάπτυξη που θα μας οδηγήσει σε έξοδο απο την κρίση. Όλοι αναπολούν τα περασμένα χρόνια που η οικονομία έτρεχε με 4% ετησίως και κάθε χρόνο γινόμασταν πλουσιότεροι, τα έσοδα του κράτους αυξάνονταν και η ανεργία μειωνόταν. Βέβαια το χρέος κάθε χρόνο ανέβαινε αλλά οι "οικονομολόγοι" (ξέρετε, αυτοί "του κώλου") μας έλεγαν οτι δεν έχει σημασία το απόλυτο ύψος του χρέους αλλά το ποσοστό του ως προς το ΑΕΠ. Και το ποσοστό αυτό παρέμενε σταθερό, περί το 100% του ΑΕΠ. Τόσο καλά ήταν τα πράγματα που σήμερα διάφοροι σοβαροφανείς κεϋσιανοί ζητούν δάνεια για "επανεκκίνηση" της οκονομίας. Ας δούμε λίγο τα πράγματα προσεκτικά. Μέσα απο ένα παράδειγμα όχι και τόσο ξεκομμένο απο το ελληνικό κράτος.
Όπως είπαμε η ελληνική οικονομία τα τελευταία 20 περίπου χρόνια έχει χρέος 100% του ΑΕΠ. Ας θεωρήσουμε λοιπόν ότι το έτος Χ έχουμε χρέος 100 δις και ΑΕΠ 100 δις.
Το κράτος δανείζεται 5 δις και τα ρίχνει στην αγορά (μέσω αυξήσεων μισθών-νέων προσλήψεων). Το χρέος ανεβαίνει στα 105 δις.
Η μηδενική αποταμίευση οδηγεί τα 5 αυτά δις κατευθείαν στην αγορά. Αυτό προκαλεί ίση αύξηση της "αξίας των πωληθέντων" η οποία επιμερίζεται σε δύο παράγοντες: Αύξηση της "παραγωγής" (ΑΕΠ) αλλά ΚΑΙ αύξηση των τιμών (πληθωρισμός). Διότι η οποιαδήποτε επιχείρηση όταν δει αύξηση της ζήτησης των προϊόντων της κάνει ΑΚΡΙΒΩΣ αυτά τα δύο πράγματα: Αυξάνει τις τιμές και την παραγωγή.
Στα νούμερά μας λοιπόν (όχι τους πολιτικούς). Περίπου 2% γίνεται πληθωρισμός (το τμήμα πάνω απο τον ευρωπαικό μέσο όρο), ας πούμε το 1 δις και τα 4 δις είναι πραγματική αύξηση της παραγωγής. Άρα το ΑΕΠ πάει στα 104 δις. Οι φωστήρες πολιτικοί-οικονομολόγοι λοιπόν κατάφεραν ΜΕ ΤΙΠΟΤΑ, με μηδενικές επενδύσεις, να αυξήσουν το ΑΕΠ κατά 4% (!!!) κρατώντας το "περίφημο" λόγο χρέος/ΑΕΠ στο 105/104 = 100,9% δηλαδή χειροτερεύοντας το "χρέος" ΜΟΝΟ κατα 0,9% (!!!!)
Αλλά και αυτό το 0,9% θα έπρεπε να εμφανιστεί. Αλλά εδώ έρχονται τα μαγειρεμένα στοιχεία και το κρύβουν κάτω απο το χαλί. Εύκολο είναι, μόνο 0,9%, κρύβεται πίσω και κάτω απο χρέη σε νοσοκομεία, σε κατασκευαστκές εταιρείς κλπ. κλπ.
(με την ανάλυση αυτή γίνεται ολοφάνερη η αστειότητα του ισχυρισμού "φταίμε που δεν μειώσαμε το χρέος όταν είχαμε ανάπτυξη και μπορούσαμε". Μα η ίδια η "ανάπτυξη" οφειλόταν ακριβώς στην αύξηση του χρέους. Αν όχι απλώς δεν δανειζόμασταν αλλά μειώναμε και το χρέος τότε θα είχαμε ύφεση! Για τον ίδιο ακριβώς λόγο είναι αστείος ο ισχυρισμός "να δανειστούμε ώστε να έχουμε ανάπτυξη και να ξεπληρώσουμε το χρέος")

Το καταστροφικό αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής είναι το εξής: Ο πληθωρισμός. Μικρή η διαφορά του, μόνο 2% πάνω απο τον ευρωπαϊκό (αναφέρομαι στον ευρωπαϊκό γιατι με αυτούς έχουμε ΚΟΙΝΟ νόμισμα και άρα δεν έχουμε το "όπλο" της υποτίμησης). ΑΛΛΑ. Σε 10 χρόνια αυτό γίνεται 25%. (όχι, δεν είναι 2x10, είναι κάτι παραπάνω). Και αυτό προκαλεί μείωση της ανταγωνιστικότητας κατά 25% (παρένθεση:αυτή θα είναι και η υποτίμηση σε περίπτωση επιστροφής στη δραχμή). Η κατά 25% μείωση της ανταγωνιστικότητας οδήγησε σταδιακά στην κατάρρευση του ισοζυγίου πληρωμών αφού η μειωμένη ανταγωνιστικότητα οδηγεί σε μείωση της πραγματικής παραγωγής εξαγώγιμων προϊόντων δηλαδή πραγματικών προϊόντων. Φυσικά η μείωση αυτή ΔΕΝ επηρρέασε το μέγεθος του ΑΕΠ. Γιατί το χρήμα που κάθε χρόνο έπεφτε στην αγορά μετατρεπόταν σε φραπέδες και μπουζούκια. Μη γελάτε. Όταν η στατιστική υπηρεσία συλλέγει τα στοιχεία απο τις επιχειρήσεις δε λέει "χμμμ, μπουζούκια, άστα, μην τα υπολογίσεις" αλλά λεέι: "Υπηρεσίες εστίασης: αύξηση αξίας πωληθέντων κατα 5%".
Οδηγηθήκαμε λοιπόν σε μια δεκαετία απο την παραγωγή προϊόντων στην παραγωγή φραπέδων δηλαδή σε κατάρρευση της παραγωγικής μηχανής.

Πότε τελειώνει το παραμύθι αυτής της "ανάπτυξης"; Όταν, για κάποιο λόγο (π.χ. παγκόσμια ύφεση), σταματήσουν να σου δανείζουν. Και αν απλώς παύεις να δημιουργείς νέα χρέη τότε απλώς δεν έχεις ανάπτυξη. Αν όμως δεν σου δανείζουν και πρέπει να αρχίσεις να ξεχρεώνεις, τότε έρχεται η ύφεση και μάλιστα με πολύ μεγάλη δύναμη αφού το χρέος έχει πλέον γίνει τεράστιο και απαιτεί τεράστιους τόκους ΚΑΙ η παραγωγική σου μηχανή είναι (λόγω μειωμένης ανταγωνιστικότητας) κατεστραμένη.

Συμπεράσματα:

1. Σημασία έχει το απόλυτο ύψος του χέρους και όχι ο περίφημος λόγος χρέος/ΑΕΠ. Το χρέος/ΑΕΠ είναι στάχτη στα μάτια εάν το χρέος αυξάνει.
2. Ανάπτυξη που συνοδεύεται απο αύξηση του κρατικού χρέους είναι ψεύτικη
3. Η διαφορά πληθωρισμού μεταξύ ελλάδας και ΕΕ είναι απόλυτη ένδειξη οτι κάποιοι μας παραμυθιάζουν (εφόσον δεν έχουμε άμεσες ξένες επενδύσεις
4. Η επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών είναι απόδειξη οτι η καταστροφή πλησιάζει.

Ποιά θα είναι τα αποτελέσματα και που θα σταματήσει η κατάρρευση; Πρώτα θα καταστραφεί η φραπεδο-οικονομία, και η αυξημένη ανεργία που θα προκληθεί απο την καταστροφή αυτή θα αναγκαστεί (για να επιβιώσει) να επιστρέψει στην πραγματική οικονομία (την παραγωγή προϊόντων και εξαγώγιμων υπηρεσιών) με μειωμένους κατα 25% μισθούς. Και δεν είμαι καθόλου βέβαιος οτι θα μπορέσει να ξεπληρώσει το τεράστιο χρέος. Μάλλον θα πρέπει να συνδιαστεί με πτώχευση. Και όσο για τους δανειστές μας, ας πρόσεχαν. Γι΄αυτό άλλωστε πληρώνονται ακριβά οι διαχειριστές κεφαλαίων: Για να κάνουν ασφαλείς και επικερδείς επενδύσεις και όχι φοράνε ακριβά κουστούμια και να οδηγούν σπορ αυτοκίνητα...

Δευτέρα 16 Μαΐου 2011

Οικονομική κρίση: Πότε θα δούμε τον πάτο?

Ένεκα που οι στιγμές είναι δύσκολες για όλο τον κόσμο προσπάθησα να σκεφτώ λίγο καθαρα και να προβλέψω πότε θα δούμε φώς.
Τί ορίζουμε σαν "φώς"? Ορίζουμε τη στιγμή εκείνη που θα πάρει μπρός η οικοδομή, το εμπόριο και οι υπηρεσίες. Οι άλλοι δύο πυλώνες της ελληνικής οικονομίας, ο τουρισμός και η ναυτιλία φαίνεται πως ήδη έχουν βγεί απο την κρίση.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η αγορά είναι θέμα ψυχολογίας. Διαφωνώ. Είναι θέμα οικονομικής κατάστασης, μόχλευσης, υπολογισμών και προβλέψεων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Στο χωρίο αυτό θα ασχοληθούμε με τα νοικοκυριά, τους καταναλωτές δηλαδής, διοτί αυτοί κινούν τα πάντα.
Η κρίση προέκυψε. Δεν μας ενδιαφέρει στο κείμενο αυτό γιατί. Και βρήκε τον κόσμο σε υψηλή δανεισμό. Αλλά ένα επιπλέον χαρακτηριστικό της παρούσας φάσης είναι και η έλλειψη αποταμιεύσεων, με άλλα λόγια την ικανότητα χρήσης αποθηκευμένου κεφαλαίου για επένδυση ή κατανάλωση σε δύσκολες στιγμές.
Τα δύο συνδιάζονται σε έναν παράγοντα, την "δυνατότητα χρήσης κεφαλαίου", δανεικού ή αποθηκευμένου(το δάνειο αρχίζει όταν η αποταμίευση έχει τελειώσει).

Εδώ και πολλά χρόνια η αγορά κατοικίας αλλά και αγαθών (σε λιγότερο βαθμο) γίνεται όχι με αποταμιεύσεις αλλά με δάνεια, στεγαστικά και καταναλωτικά. Τα μέν πρώτα συνάπτονται με ενέχυρο την αξία του σπιτιού και τα τα μελλοντικά εισοδήματα, τα δεύτερα με "ενέχυρο" τα μελλοντικά εισοδήματα. Αυτή τη στιγμή και τα δύο ενέχυρα είναι αβέβαια γι αυτό και 1. οι καταναλωτές δεν θέλουν δάνειο, 2. οι τράπεζες δεν το δίνουν ακόμη και αν το ζητήσουν οι καταναλωτές.

Με την εμφάνιση της κρίσης στην ελλάδα η κατανάλωση έπεσε γιατί ένα μέρος των εισοδημάτων κατευθύνεται πλέον στην απομόχλευση (αποπληρωμή δανείων) και στην αποταμίευση (λόγω εργασιακής ανασφάλειας). Η οικοδομή πάγωσε και το εμπόριο και οι υπηρεσίες γνωρίζουν μάυρες μέρες.

Για να ξεκινήσει και πάλι η οικονομία να κινείται θα πρέπει
1. Να αυξηθεί η βεβαιότητα για τα μελλοντικά εισοδήματα.
2. Να υπάρχει αποταμίευση που μειώσει το ύψος του απαιτούμενου δανείου και άρα θα μειώσει τον απαιτούμενο βαθμό βεβαιότητας για τα μελλοντικά εισοδήματα.

Ο πρώτος παράγοντας σημαίνει οτι πρέπει να σταθεροποιηθεί η ανεργία για κάποιο διάστημα. Τότε θα αυξηθεί ο βαθμός βεβαιότητας των νοικοκυριών για τα μελλονικά τους εισοδήματα.
Ο δεύτερος σημαίνει να αποκτήσουν τα νοικοκυριά ένα σημαντικό αρχικό κεφάλαιο που συνεπικουρούμενο πλέον απο οικογενειακά κεφάλαια (γονείς) θα μπορεί να αποτελεί βάση για αγορά κατοικίας. Τότε θα απαιτείται μικρό πλέον δάνειο που όταν συνεπικουρείται απο εγγυήσεις τρίτων (γονέων συνταξιούχων και άρα σταθερού εισοδήματος ή και κατόχους ακίνητης περιουσίας) θα διασφαλίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις τράπεζες ώστε αυτές να δανείσουν.

ΠΟΤΕ?
1η Προσέγγιση
η περίοδος απομόχλευσης στα δυτικά κράτη είναι περί τα 7 έτη. Ας υποθέσουμε οτι στην ελλάδα λόγω μικρότερης μόχλευσης των νοικοκυριών (είναι πραγματικότητα: Μικρότερα δάνεια ως προς ΑΕΠ σχετικά με τις δυτικές οικονομίες) θα διαρκέσει 5 έτη. Τότε θα δούμε φως το: Αρχές 2009 + 5 έτη = αρχές 2014

2η Προσέγγιση
Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε το χρονικό σημείο σταθεροποίησης της ανεργίας.
Όσο υπάρχει ύφεση η ανεργία θα αυξάνεται. Σύμφωνα με τις προβλέψεις ύφεση θα έχουμε όλο το 11 και το μισό (τουλάχιστον) 12. Αρα η ανεργία φαίνεται να σταθεροποιείται στο δεύτερο μισό του 2012. Εδώ όμως έχουμε έναν επιπλέον "ελληνικό" παράγοντα: Την εμφάνιση επιπλέον ανέργων λόγω της μείωσης του δημοσίου τομέα. Επειδή οι μειωμένες προσλήψεις φαίνεται οτι θα διαρκέσουν όσο και το σταθεροποιητικό πρόγραμμα θα ήταν συνετό να υποθέσουμε οτι η ανεργία θα συνεχίσει να αυξάνει ακόμη και αν αρχίσει η ανάπτυξη. Για πόσο? Ας υποθέσουμε για 6 με 12 μήνες ακόμη, δηλαδή τις αρχές του 2013 οπότε και πιθανόν θα σταθεροποιηθεί. Ένα χρόνο αργότερα θα αρχίσεινα μειώνετα ελαφρά και αυτό θα μειώσει την αβεβαιότητα όσων ακόμα εργάζονται για τα μελλοντικά τους εισοδήματα. Δηλαδή αρχές του 2014.

Τα δάνεια και η απομόχλευση. Αν υποθέσουμε οτι το μέσο υπόλοιπο δανείου για τα νοικοκυριά είναι 10 έτη (λογικό: ο κύριος όγκος δανείων συνήφθη την τελευταία 15-ετία με μέσο χρόνο αποπληρωμής τα 20-30 έτη) τότε μια 5-ετία αποπληρωμών θα έχει μειώσει δραστικά το υπόλοιπο δανείου σε 5 έτη. Η δυνατότητα επιμήκυνσης του δανείου τότε στα 15 έτη θα μειώσει σημαντικά την δόση και άρα την ανασφάλεια πληρωμής της (συνδιασμένη με πιθανή βοήθεια απο τους γονείς) σε περίπτωση ανεργίας ένός μέλους της οικογένειας.

Η αγορά νέας κατοικίας. Φυσικά και δεν θα γίνεται πλέον με 100% χρηματοδότηση. Αλλα με συνδιασμό. Δεν θα επιστρέψουμε στην δεκαετία του 70 που έπρεπε να έχεις όλο το ποσό αλλά θα πρέπει να έχεις τουλάχιστον το μισό. Στη συγκέντρωση αυτού του ποσού είναι βέβαιο πλέον οτι θα συνεισφέρουν και γονείς και πεθερικά (αν θέλουν να γίνει κάποτε ο γάμος :) Πότε θα είναι σε θέση το νέο ζευγάρι να έχει στη διάθεσή του τουλάχιστον 120.000 ευρώ? Αν υποθέσουμε οτι το ζευγάρι αποταμιεύει 1.000 ευρώ το μήνα. Τότε θα φτάσει το μισό ποσό (το άλλο μισό γονείς-πεθερικά) σε 5 χρόνια.

Απο το 2009 έχει παγώσει η αγορά κατοικίας και ο κόσμος αποταμιεύει. Αρχές 2009 + 5 = Αρχές 2014 θα ξεκινήσει πάλι η οικοδομή. Δεν χρειάζεται να εξαντληθεί το απόθεμα των κατασχεμένων κατοικιών. Αν η αγορά αρχίσει να κινείται θα ξεκινήσουν και οι οικοδομές. Υπολογίζω οτι θα χρειαστεί περίπου 1 έτος για την απορόφηση των κατασχεμένων (~100.000 κατοικίες) όσος και ο χρόνος κατασκευής των νέων οικοδομών

Συνολικά λοιπόν, και με όλη την ανασφάλεια που μπορούν να έχουν τόσες υποθέσεις, θα δούμε ανάκαμψη μάλλον στις αρχές του 2014.

Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2009

Η οριστική ταφόπλακα στην ελληνική οικονομία

«Από τη ρύθμιση των πτωχευμένων νοικοκυριών-επαγγελματιών εξαιρείται η κατάσχεση-ρευστοποίηση της πρώτης κατοικίας.»

Κάπως πέρασε στα ψιλά, κάπως θεωρήθηκε κοινωνικά ευαίσθητο μέτρο, οι τράπεζες αντέδρασαν αλλά ποιός τους δίνει σημασία αφού το μόνο που ξέρουν είναι να "ρουφάνε το αίμα του κοσμάκη"
Συνηθίζω να αναφέρω τηλεγραφικά τις απόψεις μου αλλά στην περίπτωση αυτή έχουμε μια πραγματική βόμβα στα θεμέλια της ελληνικής οικονομίας. Έτσι θα εξηγήσω αναλυτικά τη θέση και το μέγεθος της βόμβας αυτής.
Παρά τα όσα παράξενα και «προοδευτικά» ακούστηκαν για τα αίτια της τελευταίας κρίσης και τις «καταστροφικές συνέπειες» της μόχλευσης στην οικονομία, η αλήθεια είναι μια: Την οικονομική ανάπτυξη δημιουργεί η μόχλευση του κεφαλαίου, δηλαδή η ενεχυρίαση ενός υπάρχοντος δυσκίνητου κεφαλαίου (ακίνητη περιουσία-χρυσός-ομόλογα-μετοχές) σαν εγγύηση για την πρόσβαση σε μια άλλη μορφή κεφαλαίου, πιο εύχρηστου: το χρήμα. Το κυριότερο αίτιο διαφοράς ανάπτυξης μεταξύ ανεπτυγμένων και μη κρατών είναι η κατοχή νόμιμων τίτλων ιδιοκτησίας ακίνητης περιουσίας και η ύπαρξη ενός νομικού πλαισίου που εξασφαλίζει τον δανειστή έναντι του δανειζόμενου με την προσημείωση της ακίνητης περιουσίας του δεύτερου (περισσότερα στο βιβλίο: Το Μυστήριο του Κεφαλαίου, συγγ. Χερνάντο ντε Σότο). Κατάργηση-υπονόμευση ενός από τους δύο πυλώνες στήριξης της μόχλευσης αυτής θα έχει ΤΡΑΓΙΚΕΣ συνέπειες ιδιαίτερα για την ελληνική οικονομία.
Στις μη ανεπτυγμένες οικονομίες (αλλά σε σημαντικό βαθμό και στην ελληνική) το πρόβλημα εντοπίζεται στη μη ύπαρξη νόμιμων τίτλων ιδιοκτησίας της ακίνητης περιουσίας. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο αναπτυξιακό εμπόδιο έγκειται στην ύπαρξη τεράστιου αριθμού παράνομων (συνήθως εξοχικών) κατοικιών που επειδή ακριβώς είναι παράνομα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν ενέχυρα για την σύναψη δανείων και επενδύσεις.

Μπορεί να καταριόμαστε την «πλουτοκρατία», και τους «φοροδιαφεύγοντες εστιάτορες» η πραγματικότητα είναι όμως ότι ο κύριος πυλώνας επενδύσεων και άρα οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, προέρχεται από τον μέσο άνθρωπο που προσπαθώντας να βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο βάζει σε υποθήκη το σπίτι του για να πάρει δάνειο από την τράπεζα και να ανοίξει κάποιου είδους επιχείρηση (Μόχλευση ακίνητης περιουσίας). Κατάργηση της εξασφάλισης του δανειστή λόγω μη δυνατότητας κατάσχεσης της πρώτης κατοικίας καθιστά την πρώτη κατοικία άχρηστο και λιμνάζον κεφάλαιο αφού καμία τράπεζα δεν θα την δέχεται πλέον ως εγγύηση για την παροχή δανείου. Δεδομένου και του προβληματικού άλλου πυλώνα, δηλαδή ότι οι εξοχικές κατοικίες είναι συχνά παράνομες, η ρύθμιση αυτή ουσιαστικά αχρηστεύει το μεγαλύτερο κεφάλαιο της χώρας, την ακίνητη περιουσία. Οι μόνοι που θα μπορούν πλέον να πάρουν δάνειο θα είναι οι κάτοχοι «μεγάλης ακίνητης περιουσίας» που μάλλον δεν το χρειάζονται.

Το 70% των νέων επιχειρήσεων που ξεκινούν στις ΗΠΑ ξεκινά με κεφάλαια που προέρχονται από δανεισμό με ενέχυρο το σπίτι του δανειζόμενου, και μιλάμε για μια ανεπτυγμένη βιομηχανικά χώρα. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό, χωρίς να το γνωρίζω, εικάζω ότι είναι πολύ μεγαλύτερο αφού οι ελληνικές «επιχειρήσεις» είναι συνήθως ατομικές-οικογενειακές που έχουν στηθεί «με ενέχυρο το σπίτι». Κατάργηση της δυνατότητας αυτής θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια σε εκρηκτική αύξηση της ανεργίας και κατακόρυφη πτώση των εσόδων της φορολογίας και των ασφαλιστικών ταμείων και τελικά γενική οικονομική κατάρρευση. Και να γιατί: Ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας είναι ο κύριος αιμοδότης της ελληνικής ( αλλά και κάθε ελεύθερης) οικονομίας. Η απασχόληση και παραγωγή του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα προέρχεται κατά συντριπτικό ποσοστό από τις ατομικές, μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Περίπου ίσος αριθμός τέτοιων επιχειρήσεων ανοίγουν και κλείνουν κάθε χρόνο. Η ευστάθεια του συστήματος στηρίζεται ακριβώς στην διατήρηση της ισορροπίας αυτής. Μια δραστική μείωση της εκκίνησης νέων επιχειρήσεων θα καταστρέψει την ισορροπία αυτή και κατ επέκταση τον παραγωγικό ιστό της χώρας.

Το πάω πολύ μακριά; Μένει να δούμε…